نیلینگ چیست؟
نیلینگ یا میخگذاری خاک یکی از روشهای متداول برای پایدارسازی دیوارههای گودبرداری است. در این روش، میلگردهای فولادی (نیلها) در داخل چالههای حفاریشده در دیواره خاک نصب میشوند و با تزریق دوغاب سیمانی به خاک متصل میگردند؛ به این ترتیب، بخش ناپایدار دیواره به بخش پایدار خاک پشت متصل میشود و از ریزش یا لغزش خاک جلوگیری میگردد.
این سیستم معمولاً در گودبرداریهای با عمق متوسط تا زیاد و مخصوصاً در پروژههای شهری با محدودیت فضا کاربرد دارد.
نکته مهم اینکه: روش نیلینگ بر پایه عملکرد پسفعال (Passive Resistance) است؛ یعنی میخها زمانی فعال میشوند که خاک بخواهد جابهجا شود و این حرکت، تنش در میخها ایجاد میکند.
در پروژههایی که ساختمانهای حساس یا سازههای اطراف گود وجود دارند، ممکن است این روش توصیه نشود چون جابهجایی خاک حتی به مقدار کم نیز ممکن است اثرگذار باشد.
سازه نگهبان نیلینگ
در واقع، نیلینگ یک نوع سازه نگهبان موقت به شمار میرود.
- این روش معمولاً برای پایدارسازی موقت دیواره گود استفاده میشود و نباید بهعنوان جایگزین دائمی سازه نگهبان نگریسته شود؛ چون با گذشت زمان، عوامل مختلفی مثل هوازدگی خاک، خوردگی فولاد و نفوذ آب، میتوانند مقاومت سیستم را کاهش دهند.
- بنابراین پس از اعمال نیلینگ، باید در کوتاهترین زمان ممکن سازه اصلی یا پوشش دائمی دیواره اجرا شود تا ایمنی کامل تأمین گردد.
اجزای نیلینگ
برای آنکه اجرای نیلینگ بهدرستی صورت بگیرد، باید اجزای مختلف آن را شناخت. اجزای کلیدی عبارتند از:
- میلگردهای فولادی (نیلها): هسته اصلی سیستم بوده و در چالههای حفاریشده قرار میگیرند و با دوغاب مهار میگردند.
- دوغاب سیمانی: نقش انتقال تنش بین میخ و خاک را ایفا میکند و از خوردگی میلگردها نیز جلوگیری مینماید.
- سر میخ: بخشی از میلگرد که بیرون دیواره قرار میگیرد و معمولاً رزوه شده تا امکان نصب مهره و واشر فراهم گردد.
- مهره ششگوش، واشر، صفحه تکیهگاهی: این اجزا به سر میخ متصل میشوند و وظیفه دارند که نیل را به پوششهای دیواره پایدار متصل کنند.
- پوششهای موقت و دائمی دیواره: پس از هر مرحله گودبرداری، باید پوشش موقت اجرا شود تا حفاظت از دیواره انجام شود؛ پوشش دائمی نیز پس از تکمیل نیلها قرار میگیرد.
- نوارهای زهکش یا ژئوکامپوزیت: برای تخلیه آبهای نفوذی پشت دیواره و جلوگیری از تجمع آب که میتواند مقاومت خاک را کاهش دهد.
مراحل اجرای نیلینگ
مطابق آنچه در مقاله آمده، اجرای نیلینگ بهصورت چندمرحلهای است؛ معمولاً ۶ مرحله اصلی (که ممکن است بسته به شرایط پروژه تعدیل شود) دارد:
- گودبرداری مقطعی
- حفاری گمانهها
- نصب میلگرد تسلیح
- تزریق دوغاب سیمانی
- بتنپاشی (شاتکریت)
- نصب صفحه سر میخ و مهره
توضیح مراحل
- گودبرداری مقطعی: ابتدا با عمق تعریفشده (مثلاً ۱ تا ۴ متر در هر مرحله) عمل خاکبرداری انجام میشود تا سکوی کار ماشینآلات فراهم شود. عرض سکوی کاری باید مناسب دستگاه حفاری باشد.
نکات اجرایی: ارتفاع خاکبرداری باید با توجه به مقاومت خاک، نفوذ آب، و سربار محاسبه شود؛ کنترل جابهجایی دیوارهها با دوربین نقشهبرداری یا ملات گچ ضروری است. - حفاری گمانهها: با دستگاه دریل واگن، گمانهها با زاویه معمولاً ۱۰ تا ۲۰ درجه نسبت به افق، قطر حدود ۱۰ تا ۱۵ سانتیمتر و طول ۵ تا ۱۵ متر و فاصله افقی معمولاً ۱ تا ۲ متر، حفاری میشوند.
نکات اجرایی: پیش از حفاری باید تأسیسات زیرزمینی و ساختمانهای مجاور بررسی شوند. درست بودن زاویه و فاصلهها بسیار مهم است. - نصب میلگرد تسلیح: بعد از حفاری، میلگردها در گمانه قرار میگیرند. قطر معمول میلگردها ممکن است ۲۸، ۳۲ یا ۴۰ میلیمتر باشد.
نکات: یک سر میلگرد رزوه شده باشد؛ استفاده از اسپیسر برای مرکز کردن میلگرد در چاله اهمیت دارد؛ در خاکهای خورنده پوشش اپوکسی توصیه میشود. - تزریق دوغاب سیمانی: دوغاب با نسبت آب به سیمان مانند ۰٫۵ یا بهصورت ثقلی تزریق میشود؛ تزریق تحت فشار ۳ تا ۵ بار معمول است.
نکات: باید خروج دوغاب از شیلنگ برگشت نشانه پر شدن چاله باشد؛ استفاده از فشار خیلی زیاد ممکن است باعث نشست سازههای اطراف شود. - بتنپاشی (شاتکریت): سطح خاک پس از تزریق با مش فولادی و سپس شاتکریت پوشیده میشود؛ معمولاً ضخامت شاتکریت ۱۰ تا ۱۵ سانتیمتر است.
نکات: در شرایط آب زیرزمینی بالا یا خاک ریزدانه، پیش از شاتکریت، زهکشی باید اجرا شود؛ عملآوری سطح شاتکریت تا حداقل ۳ روز انجام شود. - نصب صفحه سر نیل و مهره: پس از شاتکریت، صفحه فولادی روی سر میلگرد قرار گرفته و با مهره و واشر محکم میشود؛ ضخامت صفحه تقریباً ۲ سانتیمتر و ابعاد معمول ۲۵×۲۵ سانتیمتر ذکر شده است.
در صورتی که پوشش دائمی نیز اجرا شود، برای یکپارچگی پوشش موقت و دائمی گلمیخ به صفحه جوش میشود.
نکات اجرایی در عملیات نیلینگ
در اجرای موفقیتآمیز نیلینگ، توجه به نکات زیر ضروری است:
- پیش از اجرا، آزمایشهای مکانیک خاک، ظرفیت باربری و لایهبندی زمین باید با گمانهزنی انجام شود.
- این روش برای خاکهای ریزدانه سخت، چسبنده و خاکهای دانهای متراکم با چسبندگی جزئی مناسب است. اما خاکهای بسیار نرم، مردابی، با آب زیرزمینی بالا یا بددانهبندی شده، مناسب نیستند.
- در شرایط یخبندان، خاک دانهای اشباع ممکن است دچار تغییر شکل شود و باعث افزایش فشار به دیواره گود گردد. بنابراین حفاظت از دیواره در برابر یخزدگی و طراحی مناسب شاتکریت الزامی است.
- نزدیک بودن به تأسیسات زیرزمینی، معابر شهری، ساختمانهای حساس مجاور، نیازمند مراقبت ویژه و دریافت رضایت مالکین است.
مکانیزم رفتاری سیستم نیلینگ
برای درک اینکه سیستم چگونه عمل میکند، به بررسی مکانیزم رفتاری آن میپردازیم:
- زمین پشت دیواره گود به دو ناحیه تقسیم میشود:
- ناحیه فعال: خاک این ناحیه تمایل به حرکت یا لغزش دارد.
- ناحیه مقاوم: پشت سطح لغزش قرار دارد و پایدار است.
- هدف از اجرای میخها اتصال این دو منطقه است تا ناحیه فعال نتواند جابهجا شود و در نتیجه دیواره پایدار شود.
- وقتی ناحیه فعال بخواهد حرکت کند، نیلها مقاومت ایجاد میکنند: از طریق نیروی کششی در میلگرد و اصطکاک بین میخ و خاک اطراف آن.
- همچنین دیواره خاک و پوشش آن (مش + شاتکریت) باید بتوانند فشار جانبی خاک را تحمل کنند. اگر پوشش نازک و انعطافپذیر باشد، فشار بهصورت نامنظم توزیع میشود؛ اگر پوشش صلب باشد، رفتار شبیه دیوار حائل خواهد داشت.
- از منظر شکست: دو حالت وجود دارد:
- حالت حدی مقاومت (Failure): شامل گسیختگی خارجی (سطح لغزش از پشت یا میان میخها عبور کند)، گسیختگی داخلی (بیرونکشیدگی میلگرد، شکست دوغاب یا میلگرد) یا گسیختگی سطح دیواره (شاتکریت یا پلیت اتصال دچار مشکل شود).
- حالت حدی سرویس (Serviceability): در این حالت گسیختگی رخ نمیدهد، ولی تغییرشکلها بیش از حد میتواند عملکرد یا ایمنی را تحت تأثیر قرار دهد؛ بنابراین کنترل جابهجایی مهم است.
تأثیر خاک بر سیستم نیلینگ
عملکرد موفق سیستم نیلینگ تا حد زیادی به ویژگیهای خاک و شرایط زمین وابسته است:
خاکهای مناسب
بهطور کلی خاکهایی که مناسب این روش هستند:
- خاکهای ریزدانه سفت تا سخت (رس، لای با چسبندگی مناسب)
- خاکهای دانهای متراکم تا بسیار متراکم با چسبندگی جزئی (مانند شن و ماسه متراکم)
- سنگهای هوازده بدون صفحات ضعیف یا درزه زیاد
خاکهای نامناسب
در مقابل، شرایط زیر ممکن است استفاده از نیلینگ را با مشکل مواجه سازد:
- خاکهای بددانهبندی شده، غیرچسبنده و خشک (فاقد ریزدانه)
- خاکهایی با سطح آب زیرزمینی بالا یا جریان دائمی آب که ممکن است موجب ریزش چالهها یا نفوذ دوغاب ناقص شود.
- خاکهای آلی، مردابی، بسیار نرم با SPT پایین (مثلاً کمتر از ۴)
- خاکها یا سنگهایی با خوردگی بالا یا درزههای زیاد که باعث ضعف عملکرد نیلینگ شوند.
مزایا و معایب نیلینگ
مزایا
روش نیلینگ در شرایط مناسب مزایای متعددی دارد:
- بهبود خواص مکانیکی خاک با تزریق دوغاب
- اقتصادیتر بودن به نسبت برخی روشهای دیگر برای گودهای متوسط و عمیق
- مناسب پروژههای شهری و با فضای محدود
- سرعت اجرای بالا نسبت به برخی روشهای دیگر
- نیاز کمتر به ماشینآلات سنگین و فضای زیاد
- قابل ترکیب با سایر روشها و انعطافپذیری بیشتر در شرایط اجرایی متغیر
معایب
اما این روش محدودیتها و چالشهایی نیز دارد:
- جابهجایی دیواره ممکن است بیشتر از روشهای دیگر باشد
- برای گودهایی که مجاور ساختمانهای حساس هستند، ممکن است مناسب نباشد
- عمر این سیستم معمولاً موقت است؛ برای پایدارسازی دائمی باید روشهای مکمل یا جایگزین در نظر گرفته شود
- خاک یا شرایط نامناسب (مثل آب زیرزمینی بالا، خاک بسیار نرم) ممکن است باعث مشکلات اجرایی یا اقتصادی شود
- نیاز به تجربه و دانش طراحی و اجرا دارد
جمعبندی
روش نیلینگ یکی از گزینههای کارآمد برای پایدارسازی دیواره گودهاست، بهویژه در پروژههای شهری با فضای محدود و زمانی که سرعت اجرا اهمیت دارد. لیکن موفقیت آن منوط به رعایت دقیق طراحی، شناخت خوب شرایط خاک، انتخاب صحیح تجهیزات و نظارت مناسب اجرایی است. در مواقعی که شرایط خاک نامساعد باشد یا ساختمانهای حساس در مجاورت گود قرار داشته باشند، باید راهکارهای جایگزین (مثلاً روش انکراژ) را مد نظر قرار داد.
پاسخ شما به دیدگاه